Wprowadzenie
Dzięki rozwojowi medycyny choroby zakaźne zostały w dużym stopniu opanowane, co przyczyniło się do zwiększenia średniej długości życia ludzi. Taki stan rzeczy wiąże się z nowymi wyzwaniami. Wraz z wiekiem obniża się sprawność narządów zmysłu i ruchu, a także występuje wiele chorób przewlekłych. Obecnie już co szósty dorosły Polak świadczył opiekę długoterminową lub pomoc osobom chorującym przewlekle, niesprawnym lub starszym. Ponad trzy czwarte opiekunów zajmowało się wyłącznie członkami swojej rodziny.
Czym jest zespół stresu opiekuna?
Zespół stresu opiekuna jest stanem emocjonalnego, psychicznego i fizycznego wyczerpania. Jego oznaki częściowo pokrywają się z objawami towarzyszącymi depresji. Obserwuje się smutek, rozdrażnienie, poczucie beznadziejności, utratę zainteresowania czynnościami, które niegdyś sprawiały radość oraz wycofanie się z kontaktów społecznych. To wyczerpanie emocjonalne może skutkować myślami o zrobieniu krzywdy sobie lub podopieczemu, co generuje nasilone poczucie winy i bezradność. Biorąc pod uwagę somatyczne objawy opiekunowie doświadczają zaburzeń snu i łaknienia, spadku odporności wiążącym się z częstszymi zachorowaniami. Zdarza się również nadużywanie środków nasennych czy alkoholu.
Co jest powodem zespołu stresu opiekuna?
Wynika on przede wszystkim z wypalenia sił. Opiekunowie poświęcają bardzo dużo czasu na zajmowanie się chorym, co powoduje zaniedbanie własnych potrzeb. Doświadczają oni bardzo wielu problemów wynikających z opieki w różnych sferach życia. Począwszy od trudności w skutecznym zarządzaniu swoim czasem czy finansami oraz pogodzeniu ze sobą roli zawodowych, rodzinnych i społecznych. Opiekunowie często mają bardzo wiele ról (małżonek, kochanek, rodzic, dziecko, przyjaciel) i niejednokrotnie opiekują się zarówno starszym jak i młodszym pokoleniem. Frustracja oraz poczucie utraty kontroli wynika głównie z braku czasu, pieniędzy oraz sił, które należy przeznaczyć na opiekę, ale również funkcjonowanie całej rodziny. Bardzo istotnym czynnikiem związanym z wypaleniem są nierealistyczne przekonania. Opiekunowie nierzadko uważają, że im więcej poświęcą czasu i energii na opiekę, tym będzie to miało pozytywniejszy wpływ na zdrowie chorego. W przypadku postępujących chorób taki sposób myślenia niestety okazuje się złudny. Niektórzy nakładają na siebie zbyt duże obciążenia. Uważają, że opieka to wyłącznie ich obowiązek, przez co nie potrafią poprosić o pomoc innych bliskich. Dlatego bardzo ważne jest rozpoznanie objawów wypalenia i profilaktyka. Ważnym jest aby działać zanim dojdzie do momentu, w którym opiekun nie będzie w stanie sprawnie funkcjonować.
Jak nie doprowadzić do wypalenia i zadbać o własne zdrowie?
Warto nie odmawiać pomocy i nie wstydzić się prosić o nią innych. Bardzo ważne jest zadbanie o własny wypoczynek. Opiekunowie traktują go często jako zbędny luksus, jednak jest on konieczny do prawidłowego funkcjonowania. Jeśli regularnie się nie wysypiamy nasz organizm prawie natychmiast to odczuwa i daje o sobie znać poprzez różne objawy. Jesteśmy rozproszeni, nasza wydajność spada, proste czynności stają się uciążliwe, a nawet niebezpieczne np. prowadzenie samochodu. Analogicznie, brak wypoczynku i czasu dla siebie na dłuższą metę będzie się przekładać na zdrowie fizyczne i psychiczne. Opiekun powinien zapewnić sobie przynajmniej jeden wolny dzień lub przynajmniej wieczór w tygodniu, w czasie którego będzie miał możliwość oderwania myśli od opieki nad chorym. Dobrym pomysłem będzie wypad do kina, dłuższy spacer, jazda na rowerze, spotkanie ze znajomymi. Czasami na początku zdarzają się trudne emocje jak lęk lub poczucie winy, związane z zostawianiem chorego z inną osobą. Należy jednak należy pamiętać, że zadbanie o własne potrzeby przyczyni się do korzystniejszego pełnienia roli opiekuna. Co więcej, również do realizowania innych ważnych ról społecznych i rodzinnych.
Można również rozważyć pomoc osoby trzeciej, która jest przygotowana do opieki nad chorym. Opiekun osób starszych może przyczynić się do odciążenia, z racji na wykształcenie i umiejętności jest jednak rozwiązaniem wymagającym zasobów finansowych.
Warto skorzystać z pomocy hospicjum domowego. Stanowi ono zespół, który w miejscu zamieszkania chorego udziela profesjonalnej pomocy w różnych dziedzinach życia. Większość zespołów hospicyjnych składa się z pielęgniarek, lekarzy, psychologów oraz fizjoterapeutów, którzy dostosowują zakres swojej pomocy do potrzeb chorego terminalnie. Na stronach hospicjów znajduje się informacja jakie warunki kwalifikują chorego do opieki hospicyjnej.
Wizyta u psychologa lub psychoterapeuty również jest korzystnym rozwiązaniem. W obliczu choroby somatycznej bliskiego, często nasza uwaga zawęża się do fizycznych objawów widocznych gołym okiem. Warto uświadomić sobie, że dobre funkcjonowanie psychiczne uzyskiwane poprzez walczenie z nierealistycznymi przekonaniami oraz zrozumienie i akceptacja własnych emocji przyczyni się do skuteczniejszej opieki.
Podsumowanie
Opiekun ma pełne prawo do: odczuwania satysfakcji ze swojego życia oraz dobrego samopoczucia, do odczuwania i wyrażania wszystkich emocji, do zrobienia czegoś wyłącznie dla siebie, do proszenia innych o pomoc oraz troski o siebie i własne zdrowie.